Callentat su fogu e abruxat sa Sardìnnia

de Giacomo Costantino Porcu

Chi ddoi est de prangi eus spaciau is làmbrigas de diora. Candu arribbat s’istadiali praxat o no praxat, arribbat su fogu, diessi! Seus crèscïus cun is fogus. E chini, a piciocheddu ma povintzas a matucu, no at agiudau a ddus studai? A candu cun nais de ocallitu, a candu cun sa canna o su chi agatàst. Torràst a domu pudèscïu a bentu de fogu, arrori! A colori de cinixu. No ddoi at mali chentza de intzìmia [1], de cumbati, e scieus ca s’imprus de is bortas est s’òmini a abruxai sa Sardìnnia: ddu fait po fèngia, po gelosia o bai e circa cali siat su machiori chi dd’at stontonau. A custa genti no ddis intrat e no ddis bessit nudda, ni de sa natura, ni de s’arrespetu. Nichis.

Po su chi apu bìviu, ocannu puru, ant postu fogu torra acanta de domu e seus stètius scofaus meda, poita ca dd’eus adobiau luegus fintzas a candu dd’ant studau is guàrdias de su fogu. Su prus lègiu chi apu biu de fogu est su chi est passau me in su sartu de Is Boinarxus (Gùspini), abruxendi ètaras de padenti e su moi de terra de ajaju miu puru, innui ddoi fiant matas de olia bècias cent’annus e prus. E labai, est malu a ddu crei, perou custa est una trassa antiga sarda chi ddoi est in dònnia bidda.

Su problema sòtziu-culturali malu a cumbati

Seus fueddendi de unu problema sòtziu-culturali chi tocat a sanai poita ca est unu dannu mannu po totu sa comunidadi sarda, chi bivit e stimat custa terra. E bortas meda a sa lei (chi ddoi est) iat a serbiri a aciungi atividadis po su crescimentu educativu, tzivili e morali de totus. Poita? po unu benidori nou, abi ddoi at una comunidadi prus oberta a custas chistionis; chi connoscit, stùdiat e amparat sa natura e chi s’agiudat pari-pari po tenni sèmpiri lìmpiu su logu a tot’annu. Cantu iat a essi bellu a biri totu is terras serradas a crasuras de modditzi, arrideli [2], tramatzu [3], tàsuru [4] e àteras matas, currègïas candu serbit. Unu mundu innui si scerat luegus cantu est stimada sa natura. E po is stulas, chi funt su segamentu prus mannu po is pastoris e messajus, iat a essi mellus, deu naru, a ddas biri segadas cun is màchinas agrìculas chi connosceus. Abruxai sa stula est una faina antiga, perou ddoi at oindii maneras noas po ladaminai sa terra, chi funt prus pagu perigulosas puru po sa saludi de totus. Assumancu, no ddoi at su strobbu de sighiri su fogu. Comuncas, ddoi at scéti una lei chi ballit po su benidori nostu: arrespetaus sa natura oi e sèmpiri e ia a aciungi: pagu beni, mannu [5].

 

Nodas

  1. No ddoi at mali chentza de intzìmia: non c’è male senza causa, dìciu.
  2. Arrideli: fillirea
  3. Tramatzu: tamerice
  4. Tàsuru: tasso
  5. Pagu beni, mannu: dìciu antigu, comenti augùriu po su benidori fintzas candu eus pèrdiu sa spera.

Màgini liada de pixabay

Publicau su 6 mesi de argiolas 2020

 

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.