Su mudùmini chi nos’allibertat

de Stevinik
su 27 de làmpadas 2017

(Gaia Manzini, Istituto dell’Enciclopedia Italiana – Il silenzio che ci libera)

No sciu poita, ma apu sèmpiri tentu grandu spèddiu po is cartas giogràficas. Chi ndi biu una mi-nd’abarru amajada castiendi-dda unu bellu pagheddu: insaras mi màginu camineras, circu is ogus braxus de is lagus o nòminis chi m’alluant arregordus de calincuna cosa. Mi praxit s’idea de essi stugiada in d-unu logu e totindunu de ddu podi stugiai deu etotu cun is ogus, a sa muda. Comenti mi siddu in custa castiada de asuba, nci lassu scapai su pensamentu in d-una campura noa de sa menti.

At a essi po cussu ca po mei intre is prus figuras amajadoras nci funt is spriculadoris. A spriculai est innantis de totu unu biàgiu de sa menti. No cumportat sceti unu disafiu cun terras allenas e scunfortosas, ma finsas unu cuntatu sighiu cun nosu etotu, una batalla sighia cun sa soledadi e su mudùmini.

Su mudùmini etotu est su tìtulu de unu bellu sàgiu de Erling Kagge, su primu chi est lòmpiu a su Polu Sud a sa sola e su primu chi est lòmpiu a is “tres polus” (Polu Nord, Polu Sud e unu cùcuru de s’Everest). Su lìburu est unu biàgiu po scoberri una netzessidadi chi si-nd’abarrat beni cuada in su prus fundu de aìnturu de donniunu de nosu. Donniunu satisfait s’abisòngiu suu de mudùmini a manera diferenti: andendi a biblioteca, abarrendi sètziu in crèsia, gosendi-sì s’abisita de unu museu. Calincunu no arrennescit etotu a ddu satisfai, ca no ddu sciit ascurtai. In su MAXXI de Arroma ddoi at un’aparìciu de Mario Merz chi arrapresentat un’iglù, o mellus un’iglù matrioska chi ndi tenit àterus aìnturu, de prus in prus piticus e totus de imbidru. Fridus ma prenus de energia: ddus càstias e pensas a s’òmini, a sa dimensioni sua de nci bivi aìnturu, intendendi-sì amparau, stugiau in d-unu mudùmini casi che in brenti de mama. Su crìticu Harald Szeemann at nomenau a Merz che «assolau, bagamundu e bisioneri».

Kagge contat sa sperièntzia sua in su Polu Sud: «S’Antàrtidi est su prus logu mudu anca sia stètiu andau. A solu seu andau a su Polu Sud, e in cuddu paisàgiu totu aguali chi si sterriat ananti miu finsas anca lompiat s’ogu no s’intendiat àteru sonu de òmini chi no fessit su miu. A solu, in su ghiàciu, ingiriau de su Grandu Nuddarbu, arrennescia a intendi e a mi sapiri de su mudùmini». In addei fiat totu aici aguali, aici biancu chi si furriàt a tabula rasa. Unu continenti intreu si faiat a «stadu de pantasia». Pensendi a su spriculadori assolau, m’est torrau luegus a conca Robert Walser, su scridori svìtzeru mortu in su 1956. Walser dda speddiàt, sa sparèssida. Iat inghitzau a scriri a caràtiris de prus in prus piticus (is “microgramas” suus famaus) e a lapis: una scridura de prus in prus acanta a sa sparèssida. Disigiàt incapas de s’acostai a cuddu logu anca no abastànt prus is fueddus po cassai su mistèriu de s’essi. Walser s’est mortu sa dii de Paschixedda. Si-nc’est stesiau de su spidali psichiàtricu de Herisau, aundi biviat de annus meda, po una de is passilladas suas fitianas e s’est mortu in sa nii, sperefundau in su Grandu Nuddarbu mudu chi nci at ingùrtiu su fuiri suu.

Su mudùmini a ingìriu nostu dd’apretziaus sceti candu inghitzaus a agatai e a stimai su mudùmini aìnturu nostu. Mudùmini chi est a printzìpiu unu sentidu. Kagge at pregontau a unu giogadori de bòcia ita sapia de is sonus si potzat tenni in campu, gioghendi. S’infrusadori dd’at torrau ca, in su grei pretzisu chi tocat sa bòcia po fai gou, no intendit prus nudda de su chi ddoi at a ingìriu suu mancai siat arrolliau de su stragatzu de totu su stàdiu. Totu si citit po unus cantu segundus. Su mudùmini est calincuna cosa chi nosu etotu arrennesceus a criai. Criai, comenti dd’at criau Marina Abramović in medas de is fainas suas. De su 14 de martzu a su 31 de maju de su 2010 est abarrada siddada, is ogus puntaus a cuddus de millenas de abisitadoris chene ndi bogai unu mùsciu. Sa faina si naràt The artist is present. Sa fortza manniètica de su mudùmini, sa capassidadi sua de ipnotisai. Sa Abramović at studiau su mudùmini, est andada a ddu cumprendi e a dd’agatai aìnturu sei suu arrimendi-sì meda in is monastèrius, e agoa in s’arèticu. Chinichisiat est stètiu abarrau in d-un’arèticu at intèndiu su poderi de su essi incravau a sei etotu e totindunu de si-nci fuiri de su mundu: dònnia arrogu de su corpus s’est postu a arretumbai a manera finsas a insaras disconnota.

S’arèticu, su mari, is cùcurus de is montis. In s’ Alabantza de sa fuida cosa sua, Henri Laborit spricat cantu siat pretzisu a si-ndi depi andai, stesiendi-si-ndi de is òbrigus sotzialis po si podi torrai a agatai a manera prus sinzilla. Vila-Matas in su Dotor Pasavento cosa sua fueddat de su mitu de sa sparèssida, chi medas bortas est identificau in logus simbòlicus che sa Patagònia. In d-unu passàgiu contat comenti po andai a innantis tocat a arrenuntziai a andai a innantis. A si-nd’andai, a si-nd’allibertai de is cunditzionamentus. E duncas a si torrai a agatai in d-unu sètiu totalisadori de assolamentu, mudùmini, e libertadi.

Sa fuida perou fait a dda persighiri de medas maneras: no serbit andai amarolla in s’arèticu o in su corru de sa furca. Fait a dda fraigai cun su pensamentu, agatendi su mudùmini chi teneus aìnturu. Po Kagge «serrai foras de nosu su mundu no bolit nai a no biri su chi teneus a ingìriu, ma a s’imbressi, a ddu bolli biri prus craru, apoderai su caminu e circai de stimai sa vida». A si-ndi bogai de s’atrupèlliu de su “tempus de su stragatzu” est a si ponni a costau de una dimensioni prus sinzilla de su chi seus. Fait a andai a su Polu Sud, ma fait puru a si-nd’abarrai sètzius in su sofà a sferrutzai a màllia, o a segai linna, o a si-nc’inserrai in magasinu a fai sa birra.

Is cumissas chi traballànt me is prus shopping centers arricus de New York biviant pruschetotu in su Bronx e in Harlem. Lompiant a traballai innantis meda de s’ora, po intrai a scusi in sa setzioni de is lìburus. Si ligiant is arromanzus chi no si podiant permiti de comporai, criendi-sì una bulla de biadesa, una fuidedda chi duràt finsas a candu su grandu magasinu aberiat e is sonus inghitzànt a preni dònnia logu e dònnia momentu. Su mudùmini no est sceti relax, no est sceti sa “sala de su mudùmini” chi ant fatu in Danimarca; no est sceti su gredixeddu de assussegu chi fait a si cuntzedi – comenti si ligit in d-una ghia de Berlinu – in sa Raum der Stille, s’aposentu de su mudùmini chi s’agatat in sa Porta de Brandeburgu. Ddoi at mudùmini chi tzèrriat, che Su tzèrriu de Munch, e àteru mudùmini chi inditat sa prus cuncàmbia sinzilla intre duas personis. In su mudùmini nc’est calincuna cosa chi assimbillat a una prella, iat a nai Kagge. Ddoi at su chi no fait a nai. Chi is fueddus a bortas ndi sciùsciant s’amaju, in su “no nau” s’aberint orizontis nous chi mancu faiat a pensai. Comenti narat unu in su film Is cunfessionis de Roberto Andò: «s’ùrtima forma de libertadi est su mudùmini».

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.