de Riccardo Serreli
su 22 de maju 2017
De is matas OGM (“organismus geneticamenti mudaus”) po primu cosa tocat a nai ca no funt totu is matas chi s’òmini at mudau in laboratòriu, ma cun sa sigla OGM funt inditaus de sa lei is matas sceti chi ant mudau sighendi sa tècnica de su DNA “ricombinanti”; custa tècnica is scientziaus dda imperant po unu muntoni de cosa, tanti po nai po fai mexinas: is insulinas de oindii, mexina po sa diabeta, ddas nascint de DNA “ricombinante”.
Po sa lei no funt OGM is matas chi giai de diora ant mudau a ràgius gama, ràgius X, fàscius de neutronis e aici nendi, o ingruxendi spètzias diferentis cun s’aciunta de sa “colchicina” (chi serbit a firmai sa formatzioni de su fusu mitòticu po nasci matas chi portant duas bortas tanti su nùmeru de is cromosomas). Matas comenti a i-custas nci-ndi funt meda.
De unus cant’annus est nàscia una tècnica noa puru: sa CRISPR, sa manera de fai sa mutatzioni genètica est comenti is chi sutzedint in s’ambienti naturali, duncas sa bariedadi noa no fait nimancu a dd’arreconosci comenti mata nàscia in laboratòriu; sa lei europea est bècia de su 2001 e sa CRISPR mancu nci fiat, duncas is matas chi faint e ant a fai no funt OGM.
Is OGM chi ponint diaderus funt po su 90% cotoni, càuli aresti (sa “colza“), soja e cixirianu, in Itàlia no fait a ddas ponni ma ddas comporant che provenda po is bèstias.
Is matas chi ndi benint de àteras tècnicas de laboratòriu invècias funt prus de duamilla e nci funt ortalìtzia, lori e fruta, giai de corant’annus a oi seus papendi-ndi, po ndi nai una: a ràgius gama in is annus sessanta ant nàsciu duas bariedadis de òrgiu, su “diamant” e su “golden promise” e custas ddas ant ingruxadas cun àteras bariedadis de òrgiu faendi prus de centu-cincuanta bariedadis; sa birra e su whisky chi bufaus benint de i-custas.
S’ollu de girasoli “alto-oleico” bonu po friri ndi benit issu puru de una bariedadi de girasoli chi ant mudau a “mutagènesi chìmica”: unu scientziau de sa ex-Unioni Soviètica in su 1976 arruscendi sèmini de girasoli cun dimetilsolfau est arrennèsciu a mudai su girasoli, s’ollu de i-custu tenit prus àcidu olèicu (fintzas a s’80%) de s’ollu de girasoli no mudau (10-20%). E poita a s’ollu de girasoli is scientziaus dd’ant bòfiu mudai diaici?
Po arrespundi tocat a sciri de ita funt fatus is bariedadis de ollu chi imperaus in coxina: s’ollu ermanu (de olia), s’ollu de nuxedda americana, s’ollu de cixirianu, s’ollu de girasoli e s’ollu de prama e aici nendi, po su 98% funt un’amesturu de grassus “triglicèridis”, su butirru est a unus 85% de parti grassa e unus 12-14% de àcua.
Is grassus triglicèridis funt fatus de una molècula de glicerolu (unu tipu de tzùcuru) acapiada a tres àcidus grassus: custus funt àcidus a cadena carboniosa longa e podint essi sàturus (chene ligàminis dòpius in sa cadena), monoinsàturus (a unu ligàmini dòpiu sceti) e polinsàturus (prus de unu ligàmini dòpiu); a temperadura de s’ambienti is grassus sàturus funt sòlidus, is monoinsàturus e polinsàturus funt lìcuidus. Dònnia tipu de ollu tenit percentualis diferentis de àcidus grassus sàturus, monoinsàturus e polinsàturus, po nai: s’ollu de prama tenit unus 50% de àcidu pramìticu, su pròpiu chi nc’est in su butirru, àcidu sàturu, difatis funt grassus sòlidus; s’ollu ermanu tenit unus 75-80% de àcidu olèicu chi est unu grassu monoinsàturu, unus 8-10% de àcidu linolèicu, grassu polinsàturu, e una percentuali piticheddedda de grassus sàturus.
S’ollu chi tenit àcidus grassus sàturus e monoinsàturus in percentuali manna, tenit unu “puntu de fumu” artu contras a s’ollu chi tenit prus àcidus polinsàturus; su “puntu de fumu” est sa temperadura anca s’ollu est incumentzendi a abruxai, un’ollu a puntu de fumu artu (de 200 gradus fintzas a 230 gradus) est bonu po friri poita ca sa temperadura de s’ollu po fai cosa de papai chi siat frita beni est a unus 180 gradus, un’ollu chi tenit unu puntu de fumu prus bàsciu de 190 gradus no andat beni po coi poita ca friendi abruxat e su fumu chi ndi bessit est ferenosu (su glicerolu scallendi fait nasci s’aldèidi acrìlica o acroleina, chi podit fai benni su càntziru) e in s’ollu abruxau abarrant àteras molèculas ferenosas comenti “peròssidus”, “polìmerus cìclicus” e àterus.
S’ollu de girasoli no mudau tenit su puntu de fumu a unus 130 gradus, s’ollu de girasoli mudau tenit su puntu de fumu a 230 gradus.
E insandus a timi is OGM (is chi ddu funt po lei e totu is àterus) po mei no bolit nai nudda deghinou no fait a papai prus nudda, no est sa tècnica chi nascit matas ferenosas ma est a studiai beni sa bariedadi noa dònnia borta chi ndi bessit una.
