de Lorenzo Argiolas
su 29 de làmpadas 2020
Su 30 de làmpadas, ancora oi, est una data de importu mannu po sa Sardìnnia e sa stòria sua. In custa dii s’arregordat sa chi ddi naraus “sa Batalla”, su cumbatimentu chi, in su 1409, at sinnau s’acabbu de su Rennu de Arbarei, s’ùrtimu stadu sardu.
Po cumprendi mellus su sinnificau de “sa Batalla” depeus fai unu passu agoa e castiai a comenti fut sa situatzioni polìtiga de sa Sardìnnia in su sèculu XIV. Is catalanus-aragonesus (no fiant ancora spanniolus) in su 1324 iant fundau su “Rennu de Sardìnnia” apustis de sa bulla de Bonifàcio VIII de su 1297 innui cuncediat sa Sardìnnia e sa Còssiga a s’urrei de Aragona, Giagu II. Sa Sardìnnia fiat de una pariga de sèculus partzida in cuatru giudicaus: Torres, Gaddura, Casteddu e Arbarei. Ma, apustis de is gherras cun pisanus e genovesus, s’ùnicu abarrau stantàrgiu fut su Rennu chi teniat sa capitali in Aristanis. E funt stètius is de Arbarei etotu, apustis de s’essi alliaus cun is aragonesus po sa cunchista de Casteddu, a si ponni contras a s’invasori ibèricu.
Po primu fut s’urrei Mariano IV, gràtzias puru a impresas che sa batalla de Sant’Anna de su 1368, a donai una visioni polìtiga e giurìdica a sa “republica sardischa”. Apustis funt stètius su fillu Ugoni, mortu in d-un’arrebbellia in su 1383, e pruschetotu s’àtera filla Lionora, a sighiri po cussa “via dessa veridadi e dessa Justicia” chi ligeus in su proèmiu de sa Carta de Logu. Sa Sardìnnia fut totu asuta de sa giurisditzioni de s’Arbarei fintzas a candu, in su 1409, s’urrei Illemu, visconti de Narbona, de s’aredeu de is Bas Serra, acetat de gherrai contras a is aragonesus in d-una batalla. Ancora oi is logus de “sa Batalla”, in Seddori, tenint nòminis chi arregordant su fatu: “Su Bruncu de sa Batalla” e “s’Ocidroxu”. Est stètia una pistada manna po is sardus, mancai fessint de prus, s’esèrcitu de Aragona fut su prus poderosu de Europa, e fortzis de su mundu, insaras.
Ma “sa Batalla” no est stètia s’ùnica, e nimancu s’ùrtima. Ma est cussa chi, cumenti eus nau innantis, at sinnau sa sorti de su Rennu de Arbarei e de totu sa Sardìnnia po cumenti dda connosceus oi. Est ancora mala a cumprendi ca cussa gherra dda cumbatiant sardus de su Rennu de Arbarei contras a is aragonesus de su Rennu de Sardìnnia, at a essi puru ca is sardus teniant una bandera cun d-una mata e, invècias, is aragonesus teniant una bandera cun cuatru morus bendaus chi teneus ancora, in dii de oi etotu, comenti sìmbulu de sardidadi.
Depeus torrai a scoberri, gràtzias a is stùdius, su valori de cuss’acontèssiu chi est costau sa vida a sardus meda po sa libertadi e s’indìpendentzia de sa Sardìnnia e de su pòpulu sardu. Imoi nosu teneus su doveri de studiai e avalorai custa stòria. Ca tocat a connosci su chi seus stètius po cumprendi su chi seus e su chi boleus essi.
